Jak opisać działanie programu na maturze 2026 – pseudokod, schemat blokowy, komentarz | MaturaMinds

Skuteczny opis działania programu na maturze z informatyki w 2026 roku to nie tylko poprawny algorytm. Egzaminator ocenia przede wszystkim czytelność i przewidywalność Twojego rozwiązania: jasny pseudokod, logiczny schemat blokowy, świadome komentarze oraz krótkie testy potwierdzające poprawność. W tym przewodniku MaturaMinds daje Ci gotowe szablony, wzorce i przykłady w stylu Brilliant.org – krok po kroku, z praktycznymi zadaniami, wskazówkami SEO dla Twojej nauki i najczęstszymi pułapkami. Jeśli chcesz przećwiczyć materiał w pełnym kursie, zajrzyj do InformatykaInformatyka (sprawdź także moduły: Informatyka – modułyInformatyka – moduły). Skorzystaj też z naszych narzędzi: NotatkiNotatki, MaturAIMaturAI, Materiały e-mailMateriały e-mail i Arkusze maturalneArkusze maturalne.

Co dokładnie ocenia egzaminator?

• Zrozumiała specyfikacja: co wchodzi (wejście), co wychodzi (wyjście), jakie są założenia i ograniczenia.
• Pseudokod zgodny z logiką: poprawna kolejność kroków, używanie konwencji (warunki, pętle, zmienne), brak luk logicznych.
• Schemat blokowy: minimalny zestaw bloków (Start/Stop, Wejście, Wyjście, Operacja, Decyzja) i przejścia zgodne z pseudokodem.
• Komentarz opisowy: język naturalny tłumaczący motywację, przypadki brzegowe i wybór konstrukcji.
• Dowód przez testy: krótkie, reprezentatywne testy, które pokazują, że rozwiązanie działa dla typowych i ekstremalnych danych.
• Ocena złożoności: oszacowanie kosztu czasowego i pamięciowego – nawet proste, ale świadome. Przykład: $O(n)$ lub $O(n \log n)$.

Złoty szablon opisu działania programu (5 kroków)

1. Specyfikacja zadania

   • Dane wejściowe i format.
   • Dane wyjściowe i format.
   • Założenia (np. zakresy liczb, brak pustych plików).
   • Warunki brzegowe.

2. Pseudokod – rdzeń rozwiązania

   • Czytelne słowa kluczowe: JEŚLI/WTEDY/INACZEJ, DLA, DOPÓKI, FUNKCJA, ZWRÓĆ.
   • Prostota i jednoznaczność.

3. Schemat blokowy – wizualizacja

   • Te same kroki co w pseudokodzie, bez skrótów, z czytelnymi strzałkami.

4. Komentarz i analiza

   • Wyjaśnij „dlaczego tak”, wskaż inwariant pętli, wypisz przypadki brzegowe, podaj złożoność.

5. Testy

   • Minimum 3: prosty, przeciętny, brzegowy (lub błędny, jeśli dopuszczalne).
   • Wypisz oczekiwane wyniki i krótko uzasadnij.

Pseudokod – zasady i słownictwo, które lubi egzaminator

• Nazwy: krótkie i znaczące (np. licznik, maks, suma).

• Przypisanie: ← (w razie potrzeby zapisz jako „: =”, ale bądź konsekwentny).

• Porównania: =, ≠, <, >, ≤, ≥.

• Struktury:

  • Warunek: „JEŚLI (warunek) WTEDY … INACZEJ … KONIEC JEŚLI”.
  • Pętla z licznikiem: „DLA i od 1 do n: … KONIEC DLA”.
  • Pętla warunkowa: „DOPÓKI (warunek): … KONIEC DOPÓKI”.
  • Funkcja: „FUNKCJA Nazwa(parametry) … ZWRÓĆ wynik”.

• Format prezentacji: jako lista kroków (nie kod!), np.:

  • Krok 1. Ustaw suma ← 0.
  • Krok 2. DLA każdego elementu x w tablicy dodaj do suma.
  • Krok 3. ZWRÓĆ suma.

Schemat blokowy – minimalny komplet bloków

• Start/Stop – owal.
• Wejście/Wyjście – równoległobok.
• Operacja (np. suma ← suma + x) – prostokąt.
• Decyzja (warunek logiczny) – romb z dwiema strzałkami (TAK/NIE).
• Łączniki – gdy schemat jest większy, użyj etykiet (np. A, B) zamiast plątaniny strzałek.
• Zasada zgodności: każdy krok z pseudokodu powinien mieć swój odpowiednik w schemacie.

Komentarz i opis słowny – jak „sprzedać” rozwiązanie

W krótkim akapicie uzasadnij wybór struktury danych i pętli, wskaż potencjalne problemy (np. dzielenie przez zero, puste wejście), opisz inwariant pętli (co pozostaje prawdziwe w każdej iteracji). Na końcu podaj złożoność czasową i pamięciową w notacji „duże O”:

• Dla jednego przejścia po danych: $O(n)$
• Dla zagnieżdżonej pętli nad tą samą strukturą: $O(n^2)$

Testy – małe dowody poprawności

• Test prosty: najmniejsza sensowna dana (np. pojedynczy znak, jedna liczba).
• Test przeciętny: typowy przypadek użycia.
• Test brzegowy: puste wejście, skrajne wartości, powtórzenia, nietypowy format.
• Wypisz formę wejścia i oczekiwane wyjście; dodaj jednozdaniowe uzasadnienie.

Przykład 1 (plik/napisy): Zliczanie samogłosek w pliku tekstowym

Specyfikacja

• Wejście: ścieżka do pliku tekstowego; tekst w kodowaniu UTF-8.
• Wyjście: liczba samogłosek (a, e, i, o, u, y, ą, ę, ó – wielkość liter ignorujemy).
• Założenia: plik może być duży; ignorujemy znaki inne niż litery.

Pseudokod jako kroki

• Krok 1. Ustaw licznik ← 0.

• Krok 2. DLA każdego znaku c w tekście:

  • Jeśli c po sprowadzeniu do małej litery należy do zbioru {a, e, i, o, u, y, ą, ę, ó}, WTEDY licznik ← licznik + 1.

• Krok 3. ZWRÓĆ licznik.

Schemat blokowy (opis)

Start → Wejście (plik) → Pętla znak po znaku → Decyzja „czy c jest samogłoską?” → TAK: Operacja licznik ← licznik + 1 → powrót do pętli; NIE: powrót do pętli → Wyjście (licznik) → Stop.

Komentarz i analiza

Przechodzimy liniowo po pliku, więc koszt czasowy to $O(n)$, gdzie $n$ to liczba znaków. Pamięciowo używamy stałej liczby zmiennych – $O(1)$. Przypadkiem brzegowym jest pusty plik (wynik 0) i obecność polskich znaków – dlatego sprawdzamy poszerzony zestaw samogłosek.

Testy

• Test 1 (prosty): „Ala” → oczekiwane: 2 (a, a).
• Test 2 (przeciętny): „Żółw i żmija” → oczekiwane: 5 (ó, i, i, a, a – zależnie od segmentacji).
• Test 3 (brzegowy): pusty plik → 0.

Spróbuj sam

• Zmodyfikuj algorytm, by zwracał liczebność każdej samogłoski.
• Dodaj parametr „czy rozróżniać polskie znaki” i opisz zmiany w komentarzu.

Przykład 2 (liczby): Czy liczba $n$ jest pierwsza?

Specyfikacja

• Wejście: liczba całkowita $n \ge 0$.
• Wyjście: TAK/NIE.
• Założenia: 0 i 1 nie są pierwsze.

Pseudokod jako kroki

• Krok 1. Jeśli $n < 2$, ZWRÓĆ NIE.

• Krok 2. Ustaw i ← 2.

• Krok 3. DOPÓKI $i \le \lfloor \sqrt{n} \rfloor$:

  • Jeśli $n \bmod i = 0$, ZWRÓĆ NIE.
  • W przeciwnym razie i ← i + 1.

• Krok 4. ZWRÓĆ TAK.

$$\lfloor \sqrt{n} \rfloor$$ $$n \bmod i = 0$$

Schemat blokowy (opis)

Start → Wejście (n) → Decyzja „n < 2?” → TAK: Wyjście NIE → Stop; NIE: i ← 2 → Pętla „i ≤ ⌊√n⌋?” → TAK: Decyzja „n mod i = 0?” → TAK: Wyjście NIE; NIE: Operacja i ← i + 1 → powrót do pętli; Gdy pętla się kończy: Wyjście TAK → Stop.

Komentarz i analiza

Testujemy dzielniki tylko do $\lfloor \sqrt{n} \rfloor$, więc koszt to $O(\sqrt{n})$, pamięć $O(1)$. Inwariant pętli: dla każdego i sprawdziliśmy wszystkie potencjalne dzielniki w zakresie od 2 do i − 1.

Testy

• Test 1 (prosty): $n = 2$ → TAK.

$$\sqrt{2} < 2$$

• Test 2 (przeciętny): $n = 21$ → NIE, bo $21 \bmod 3 = 0$.

$$21 \bmod 3 = 0$$

• Test 3 (brzegowy): $n = 1$ → NIE.

Spróbuj sam

• Ulepsz algorytm: sprawdzaj tylko i = 2 oraz kolejne liczby nieparzyste. Opisz zysk w złożoności i zweryfikuj testami.

Przykład 3 (słowniki): Najczęstszy wyraz w tekście

Specyfikacja

• Wejście: tekst składający się z wyrazów oddzielonych białymi znakami i/lub znakami interpunkcyjnymi.
• Wyjście: para (wyraz, liczba_wystąpień).
• Założenia: ignorujemy wielkość liter i interpunkcję.

Pseudokod jako kroki

• Krok 1. Znormalizuj tekst: małe litery, usuń interpunkcję.

• Krok 2. Ustaw pustą „mapę” częstość.

• Krok 3. DLA każdego wyrazu w:

  • Jeśli w nie istnieje w częstość, dodaj z wartością 0.
  • Zwiększ częstość[w] o 1.

• Krok 4. Znajdź wyraz o maksymalnej wartości w częstość.

• Krok 5. ZWRÓĆ (wyraz, wartość).

Schemat blokowy (opis)

Start → Wejście (tekst) → Operacja „normalizacja” → Pętla po wyrazach → Decyzja „w w mapie?” → NIE: dodaj w:0 → Operacja częstość[w] ← częstość[w] + 1 → powrót do pętli → Po pętli: Operacja „wybierz maksimum” → Wyjście (wyraz, liczba) → Stop.

Komentarz i analiza

Jedno przejście po słowach (załóżmy, że mamy ich $n$) daje koszt $O(n)$, wyszukanie maksimum po mapie to również $O(n)$. Pamięciowo przechowujemy do $O(k)$ różnych słów, gdzie $k \le n$.

Testy

• Test 1: „Ala ma kota. Ala lubi kota.” → Ala: 2 lub kota: 2 (po normalizacji).
• Test 2: „A a A a” → a: 4.
• Test 3: pusty tekst → wynik specjalny: brak słów (opisz w komentarzu).

Spróbuj sam

• Rozstrzygaj remisy słów o takiej samej częstości: wybierz krótszy lub pierwszy w kolejności leksykalnej – opisz zasadę.

Checklista „punktów za czytelność”

• Czy podałeś wejście/wyjście i założenia?
• Czy pseudokod to lista kroków z jasnymi słowami kluczowymi?
• Czy schemat blokowy odwzorowuje każdy krok z pseudokodu?
• Czy dodałeś komentarz z inwariantem, przypadkami brzegowymi i złożonością?
• Czy masz co najmniej 3 testy (prosty, przeciętny, brzegowy)?
• Czy nazwy zmiennych są krótkie i znaczące?

Najczęstsze błędy na maturze z informatyki (i jak ich uniknąć)

• Brak specyfikacji: od razu pseudokod, bez wejścia/wyjścia – dopisz sekcję „Specyfikacja”.
• Niejasne warunki: „sprawdź, czy liczba dobra” – zawsze zapisuj konkretny warunek.
• Skokowe myślenie: przeskakujesz 2–3 kroki w rozumowaniu – wypisz je jako osobne kroki.
• Niespójność schematu: strzałki nie prowadzą do właściwych miejsc – porównaj schemat z pseudokodem linia w linię.
• Brak testów: dopisz 3 krótkie przypadki z oczekiwanym wynikiem.
• Pomijanie brzegów: puste pliki, zera, maksymalne wartości – wypisz i skomentuj.
• Brak złożoności: nawet proste $O(n)$ robi różnicę w ocenie.

Mini-ćwiczenia z rozwiązaniami krok po kroku

Ćwiczenie A: Suma cyfr liczby naturalnej

Zadanie: Dla danej liczby $n$ zwróć sumę jej cyfr. Pseudokod – kroki:

• Krok 1. suma ← 0.
• Krok 2. DOPÓKI $n > 0$: dodaj do suma wartość $n \bmod 10$, następnie $n ← \lfloor n / 10 \rfloor$.

$$n \bmod 10$$ $$\lfloor n / 10 \rfloor$$

• Krok 3. ZWRÓĆ suma. Złożoność: zależy od liczby cyfr – $O(\log_{10} n)$.

Ćwiczenie B: Maksimum i jego indeks w tablicy

Zadanie: Zwróć wartość maksymalną i pierwszy indeks jej wystąpienia. Pseudokod – kroki:

• Krok 1. maks ← A[0], ind ← 0.
• Krok 2. DLA i od 1 do n−1: jeśli A[i] > maks, wtedy maks ← A[i], ind ← i.
• Krok 3. ZWRÓĆ (maks, ind). Złożoność: $O(n)$, pamięć $O(1)$.

Ćwiczenie C: Szyfr Cezara (przesunięcie o k)

Zadanie: Zaszyfruj tekst, przesuwając litery o $k$ w alfabecie. Kroki: normalizacja liter, dla każdej litery wyznacz nową pozycję modulo rozmiar alfabetu, znaki niebędące literami przepisz bez zmian. Testy: puste wejście; k=0; k równy rozmiarowi alfabetu.

Ćwiczenie D: Liczby parzyste w przedziale

Zadanie: Wypisz liczbę elementów parzystych w przedziale od $a$ do $b$ włącznie. Wskazówka: nie iteruj po całym przedziale – policz arytmetycznie, ile parzystych liczb mieści się w granicach. Złożoność: $O(1)$.

Ćwiczenie E: Wyszukiwanie liniowe

Zadanie: Sprawdź, czy w tablicy A jest wartość x. Kroki: przejdź po elementach, jeśli znajdziesz x, przerwij i zwróć TAK; w przeciwnym razie po pętli zwróć NIE. Złożoność: najgorszy przypadek $O(n)$.

Jak MaturaMinds pomaga opisać algorytm „na punkt”

• Kursy i moduły: pełne, uporządkowane ścieżki w InformatykaInformatyka i modułach (Informatyka – modułyInformatyka – moduły) rozwijają nawyk pisania pseudokodu, rysowania schematów i komentowania rozwiązań.
• Notatki społeczności: zbuduj własne ściągi i przykłady w NotatkiNotatki – szybko utrwalisz szablony opisu.
• MaturAI: zapytaj o doprecyzowanie kroków algorytmu w MaturAIMaturAI – dostaniesz sugestie, jak uprościć opis bez utraty poprawności.
• Materiały e-mail: regularne powtórki i zadania do skrzynki w Materiały e-mailMateriały e-mail – gotowe do natychmiastowej praktyki.
• Arkusze maturalne: ćwicz opis rozwiązań na realnych zadaniach z Arkusze maturalneArkusze maturalne.
• Cross-learning: precyzja opisu rośnie także dzięki ćwiczeniom z Matematyka podstawowaMatematyka podstawowa (złożoność, notacja), a klarowny język doszlifujesz w Polski podstawowyPolski podstawowy.

FAQ: szybkie odpowiedzi o opisie programu

Jak długi ma być opis? Tyle, by nie pozostawić luk: specyfikacja (krótko), pseudokod (krok po kroku), schemat (1 strona), komentarz (2–5 zdań), 3 testy. Lepiej krótko i klarownie niż długo i chaotycznie.

Czy muszę podawać złożoność? Warto. Nawet proste $O(n)$ robi wrażenie świadomości kosztów.

Czy rysować pełne schematy dla każdej funkcji? Zwykle wystarczy dla głównej logiki. Dla pomocniczych – zwięzły opis słowny.

Co z danymi błędnymi? Jeśli zadanie na to pozwala, opisz, co robisz (np. zwracasz błąd, pomijasz wpis). Przynajmniej wspomnij o takim scenariuszu.

Podsumowanie: Twoja droga do maksymalnej czytelności

Opis działania programu to kompetencja komunikacyjna: pokazujesz egzaminatorowi, że rozumiesz problem, potrafisz go zamodelować, zrealizować i uzasadnić. Zaczynaj od specyfikacji, pisz pseudokod w formie kroków, rysuj zgodny schemat, dopisz komentarz i testy. Ćwicz regularnie w InformatykaInformatyka, korzystaj z NotatkiNotatki, sprawdzaj się z Arkusze maturalneArkusze maturalne i zaglądaj do MaturAIMaturAI – a opis algorytmu na maturze 2026 nie będzie dla Ciebie żadną tajemnicą.

Wejdź na http://maturaminds.plhttp://maturaminds.pl i ułóż swój plan nauki już dziś.